Μαρία Χατζηπαύλου

Ακαδημαϊκός, φεμινίστρια ακτιβίστρια για το ψήφισμα 1325 «Γυναίκες, Ειρήνη και Ασφάλεια», και μέλος της Τεχνικής Επιτροπής για την Ισότητα των Φύλων

Εισαγωγή

Πολλές Κύπριες γυναίκες που γράφουμε και συζητούμε για τις παραλήψεις της δημοκρατίας στο τόπο μας σχετικά με τα γυναικεία ζητήματα και δικαιώματα (και όχι μόνο) και ειδικά εμείς ως η διακοινοτική ομάδα του Gender Advisory Team (GAT, Συμβουλευτικής Ομάδας για Θέματα Κοινωνικού Φύλου www.gat.1325.org) που ασχολούμαστε συστηματικά από το 2009 ως σήμερα με το σημαντικό ψήφισμα του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών 1325 (2000) προβάλουμε την άποψη πως κοινωνικά φαινόμενα όπως η ειρήνη, η ασφάλεια και ο πόλεμος έχουν έμφυλη διάσταση. Οι φεμινίστριες αμφισβήτησαν την καταπιεστική, πατριαρχική και σεξιστική στρατοκρατούμενη κουλτούρα που προωθεί και συντηρεί τον πόλεμο και τις εθνοτικές διενέξεις. Η έρευνα αποδεικνύει πως στις σύγχρονες συγκρούσεις, ειδικά μετά το τέλος του λεγόμενου ψυχρού πολέμου, οι γυναίκες και τα παιδιά πλήττονται όλο και περισσότερο και πως οι γυναίκες έχουν διαφορετικές εμπειρίες, ανάγκες, έγνοιες και απόψεις για τον τρόπο με τον οποίο θα οικοδομηθούν οι κοινωνίες τους και να προωθηθεί η συμμετοχική δημοκρατία, η ισότητα των φύλων και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Το Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών αναγνώρισε το 2000, μετά από πίεση που ασκήθηκε από πολλές γυναικείες οργανώσεις, από όλο τον κόσμο την έμφυλη διάσταση του πολέμου και των ειρηνευτικών διαδικασιών, κάτι που επισημοποιήθηκε με την ομόφωνη υιοθέτηση του ψηφίσματος 1325 «Για τις Γυναίκες, την Ειρήνη και την Ασφάλεια» (γνωστού ως UNSCR 1325). Το ψήφισμα αυτό υιοθετήθηκε και από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και άλλους περιφερειακούς και διεθνείς οργανισμούς. Η δράση και η ικανότητα των γυναικών έρχονται στο φώς και τόσο οι κυβερνήσεις όσο και οι διεθνείς οργανισμοί οφείλουν να υποστηρίξουν πιο ενεργά τις προσπάθειες και συμμετοχή των γυναικών σε όλες τις διαδικασίες ειρήνευσης. Οι έρευνες μας πληροφορούν ότι συμφωνίες που διεκπεραιώνονται και υπογράφονται με την συμμετοχή και των γυναικών διαρκούν 35% περισσότερο χρονικό διάστημα παρά αυτές που συμμετέχουν μόνο άνδρες.

Το 1325 και η Κύπρος

Κατά τη διάρκεια των πολυάριθμων προσπαθειών που έγιναν με στόχο να συνταχθεί μια ειρηνευτική συμφωνία και που διήρκησαν δεκαετίες, πολλοί ηγέτες διαφορετικών πολιτικών πεποιθήσεων, τόσο από την ελληνοκυπριακή όσο και την τουρκοκυπριακή κοινότητα ασχολήθηκαν με μια πληθώρα ζητημάτων και σε κάποια συμφώνησαν ενώ σε άλλα οι απόψεις τους απέκλιναν. Είναι όμως αδιαμφισβήτητο γεγονός πως υπάρχει ένα θέμα που παραμένει πέρα από το πεδίο αυτών των διαπραγματεύσεων, και μάλιστα σε μεγάλο βαθμό με τη ομόφωνη γνώμη και των δύο πλευρών: πρόκειται συγκεκριμένα για τα δικαιώματα των γυναικών, και για τα θέματα ισότητας των φύλων. Από την άποψη αυτή έχουμε εντοπίσει τα ακόλουθα χαρακτηριστικά που αποτελούν διαχρονικές αποτυχίες των ειρηνευτικών διαπραγματεύσεων:
1. Οι γυναίκες της Κύπρου δεν έχουν καθίσει στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων και η παρουσία τους σε ηγετικές θέσεις σε όλα τα άλλα θεσμικά όργανα ή επιτροπές που έχουν άμεση σχέση με τη διαπραγματευτική διαδικασία είναι πολύ περιορισμένη.
2. Το πλαίσιο των διαπραγματεύσεων δεν λαμβάνει υπόψη την έμφυλη διάσταση και ως εκ τούτου αδυνατεί να αντιμετωπίσει θέματα ισότητας των φύλων. Παρά το γεγονός ότι η «ισότητα» (με επιφυλάξεις ή μη) αποτέλεσε την βασική κατευθυντήρια γραμμή των διαπραγματεύσεων, η ερμηνεία αυτής της «ισότητας» έχει την τάση να επικεντρώνεται αποκλειστικά σε μία μόνο μορφή της διαφοράς (την εθνοτική), αντί να την προσεγγίζει παράλληλα με άλλα είδη διαφορών (εκ των οποίων το κοινωνικό φύλο είναι ένα βασικό συστατικό.
3. Οι γυναικείες οργανώσεις των πολιτικών κομμάτων δεν αναλαμβάνουν παρά μόνο πολύ περιορισμένη δράση σε αυτό το ζήτημα με στόχο να απευθυνθούν στους ηγέτες και τους διαπραγματευτές ως τους κατεξοχήν ιθύνοντες οι οποίοι υποχρεούνται να διασφαλίζουν την ισότητα των φύλων. Οι διακοινοτικοί υπεύθυνοι για την άσκηση θεσμικής πίεσης σχετικά με θέματα γυναικών και ισότητας των φύλων γενικότερα απουσιάζουν και οι κοινοτικοί υπεύθυνοι για την άσκηση θεσμικής πίεσης τείνουν να εστιάζουν την προσπάθειά τους στις Αρχές της κάθε κοινότητας χωριστά.
4. Η Συμβουλευτική Ομάδα για θέματα Κοινωνικού Φύλου (GAT ) παρατηρούμε ότι παρά το γεγονός πως οι διαπραγματευτές δίνουν σημασία στα «ανθρώπινα δικαιώματα», κάποιες συγκεκριμένες κατηγορίες ανθρωπίνων δικαιωμάτων, συμπεριλαμβανομένων των δικαιωμάτων με βάση το κοινωνικό φύλο και τα κοινωνικά δικαιώματα που συνδέονται με αυτό, έχουν διαχρονικά εκτοπιστεί από το πεδίο ενδιαφέροντος τους.
5. Προβαλλόταν η ανάγκη για την σύσταση μιας ειδικής επιτροπής για την ένταξη της διάστασης του Φύλου στην ειρηνευτική διαδικασία.

Η Σύσταση της Τεχνικής Επιτροπής για την Ισότητα των Φύλων (ΤΕΙΦ)

Τον Αύγουστο του 2015 και μετά την εκλογή του Μουσταφά Ακιντζί ως ηγέτη της Τουρκοκυπριακής κοινότητας και την δημιουργία ενός θετικού κλίματος για την επανέναρξη των συνομιλιών για την επίτευξη αμοιβαίας συμφωνημένης λύσης ,οι δύο ηγέτες, μεταξύ άλλων συμφώνησαν και στην ίδρυση και της δικοινοτικής ΤΕΙΦ. Οι όροι εργασίας της επιτροπής, μεταξύ άλλων, έκαναν αναφορά στο ψήφισμα 1325 και στην προτροπή η επιτροπή να καταθέτει εισηγήσεις για το τι χρειάζεται να λαμβάνεται υπόψη μέσα από την διάσταση του κοινωνικού φύλου στο πλαίσιο των διαπραγματεύσεων. Οι εισηγήσεις να επικεντρώνονται στην ισότητα των φύλων σε μια επανα-ενωμένη Κύπρο.
Η Επιτροπή από το 2015 ως το 2017 έχει υποβάλει στους διαπραγματευτές πολλές εισηγήσεις και κατέθεσε γραπτώς κείμενα σύμφωνα με τους όρους λειτουργίας της. Μπορώ να δώσω πολλά παραδείγματα από αυτές τις εισηγήσεις. Λόγω της ‘νεκρής’ περιόδου μετά το 2017 η Επιτροπή δεν είχε ουσιαστικές συναντήσεις.

Επαναδραστηριοποίηση της ΤΕΙΦ

Μια από τις πρόσφατες δράσεις της ΤΕΙΦ είναι το πιο κάτω κείμενο που επίσημα παρουσιάστηκε με πρωτοβουλία των Ηνωμένων Εθνών στο πρώην αεροδρόμιο Λευκωσίας, στην παρουσία του ειδικού αντιπροσώπου του Γενικού Γραμματέα στη Κύπρο, τον Κόλιν Στιούαρτ, των δυο ηγετών, των διαπραγματευτών καθώς και των μελών της ΤΕΙΦ και άλλων μελών του ΟΗΕ στην Κύπρο. Η παρουσίαση του Σχεδίου Δράσης, μετά την εισαγωγική ομιλία του κ. Στιούαρτ, έγινε από τις δύο συν-προεδρίνες της Επιτροπής Σούλα Ζαβού και Ναδιμέ Σερακιντσί.
Δυστυχώς δεν περιελάμβανε ούτε ερωτήσεις από το κοινό που παρακολουθούσε διαδικτυακά την εκδήλωση αλλά ούτε έγιναν και οποιοσδήποτε χαιρετισμός ή σχετικά σχόλια από τους δύο ηγέτες. Ακολούθησε δεξίωση!
Στο δε ψήφισμα του ΣΑ του ΟΗΕ για την Κύπρο τον Ιανουάριο 2022 καλωσορίζει την δημιουργία του Σχεδίου Δράσης και ενθαρρύνει τα δύο μέρη να διαβεβαιώνουν ότι οι ανάγκες και προοπτικές των γυναικών λαμβάνονται υπόψη σε μια μελλοντική διευθέτηση.

Τώρα αναμένεται η εφαρμογή των εισηγήσεων όπως περιλαμβάνονται στο Σχέδιο Δράσης και ο ρόλος και συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών των γυναικείων οργανώσεων και γυναικείων ομάδων θα είναι σημαντικός.

Οι γυναίκες και οι αξιωματούχοι που συμμετείχαν στη συνάντηση

Σχέδιο δράσης για τους τρόπους διασφάλισης της πλήρους, ισότιμης και ουσιαστικής συμμετοχής των γυναικών στη διαδικασία διευθέτησης/ μια αναμενόμενη διαδικασία διευθέτησης.

Συστάσεις της Τεχνικής Επιτροπής για την Ισότητα των Φύλων προς τους ηγέτες, σε ανταπόκριση του αιτήματος που διατύπωσε το Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών στο ψήφισμα 2587 (2021)

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Το ακόλουθο σχέδιο συστάσεων υποβάλλεται στον Eλληνοκύπριο ηγέτη κ. Νίκο Αναστασιάδη και στον Τουρκοκύπριο ηγέτη, κ. Ersin Tatar, σε απάντηση της έκκλησης του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών στο ψήφισμα 2587 (2021), το οποίο καλεί τους ηγέτες και των δύο πλευρών να υποβάλουν στον Γενικό Γραμματέα έως τις 15 Δεκεμβρίου 2021 σχέδιο δράσης, σε συντονισμό με την Τεχνική Επιτροπή για την Ισότητα των Φύλων, για την αύξηση της πλήρους, ισότιμης και ουσιαστικής συμμετοχής των γυναικών στις ειρηνευτικές συνομιλίες και για την παροχή άμεσης στήριξης και ενθάρρυνσης στις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών για την ενίσχυση των διακοινοτικών επαφών και της οικοδόμησης εμπιστοσύνης» .

Σε απάντηση της έκκλησης αυτής, το παρόν σχέδιο δράσης επιδιώκει να απαντήσει σε τρία βασικά ερωτήματα:
Α) Πώς μπορεί να διασφαλιστεί η πλήρης και ουσιαστική εκπροσώπηση των γυναικών στη διαδικασία διευθέτησης/σε μια αναμενόμενη διαδικασία διευθέτησης;
Β) Πώς μπορεί να υπάρξει συνεργασία με την κοινωνία των πολιτών, συμπεριλαμβανομένων των γυναικείων οργανώσεων, για να συγκεντρωθούν οι απόψεις τους σε μια αναμενόμενη διαδικασία διευθέτησης/στη διαδικασία διευθέτησης;
Γ) Πώς μπορεί να συμπεριληφθεί η διάσταση του φύλου στη διαδικασία διευθέτησης/σε μια αναμενόμενη διαδικασία διευθέτησης;

ΓΕΝΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ

Το σχέδιο ακολουθεί τους πέντε προσανατολισμένους στο μέλλον στόχους του Γενικού Γραμματέα για τις γυναίκες, την ειρήνη και την ασφάλεια για την επόμενη δεκαετία, οι οποίοι απαιτούν «ριζική αλλαγή στη συμμετοχή των γυναικών στις ειρηνευτικές προσπάθειες των Ηνωμένων Εθνών» (2) προκειμένου να διασφαλιστεί ότι «οι γυναίκες συμμετέχουν πλήρως ως ισότιμοι εταίροι στην ειρήνη, και από τα πρώτα στάδια κάθε ειρηνευτικής και πολιτικής διαδικασίας που υποστηρίζουν τα Ηνωμένα Έθνη» (3). Το προσχέδιο εξετάζει περαιτέρω την έκκληση του Γενικού Γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών σχετικά με μια αναμενόμενη διαδικασία διευθέτησης/τη διαδικασία διευθέτησης και την ανάγκη «να εξασφαλιστεί η συμμετοχή τουλάχιστον 30 τοις εκατό των γυναικών στις μελλοντικές αντιπροσωπείες»(4). Βασίζεται επίσης στις αρχές που περιλαμβάνονται στο ψήφισμα 1325 (2000) του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών για τις Γυναίκες, την Ειρήνη και την Ασφάλεια, καθώς και στα σχετικά ψηφίσματα, τα οποία αναγνωρίζουν ότι η ενεργός και ουσιαστική συμμετοχή και η ηγεσία των γυναικών είναι ουσιαστικής σημασίας για την οικοδόμηση της ειρήνης στην Κύπρο και θα συμβάλουν στη βιωσιμότητα κάθε μελλοντικής διευθέτησης(5). Για τον σκοπό αυτό, η Τεχνική Επιτροπή για την Ισότητα των Φύλων βασίζει επίσης τις συστάσεις της στο αυξανόμενο σύνολο αποδεικτικών στοιχείων που καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι η συμμετοχή των γυναικών στην ειρήνη και τις πολιτικές διαδικασίες συμβάλλει σημαντικά τόσο στην επίτευξη όσο και στη διατήρηση μιας συνολικής διευθέτησης(6) .

Η Τεχνική Επιτροπή για την Ισότητα των Φύλων αναγνωρίζει περαιτέρω ότι εξακολουθούν να υπάρχουν εμπόδια στη συμμετοχή των γυναικών και πρέπει να αντιμετωπιστούν κατά προτεραιότητα και ως αναπόσπαστο μέρος μιας ευρύτερης προσπάθειας για τη διασφάλιση της ισότητας των φύλων. Δεδομένου ότι το Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών κάλεσε τους ηγέτες «να διερευνήσουν τρόπους για να εξασφαλιστεί η πλήρης, ισότιμη και ουσιαστική συμμετοχή των γυναικών και η ενσωμάτωση της διάστασης του φύλου σε μια πιθανή συνέχιση των διαπραγματεύσεων» (7) , οι συστάσεις βασίζονται στη Σύμβαση για την εξάλειψη των διακρίσεων κατά των γυναικών (CEDAW). Για τον σκοπό αυτό, οι συστάσεις καθοδηγούνται από την αρχή της ενσωμάτωσης της διάστασης του φύλου και την ανάγκη να διασφαλιστεί ότι ο αντίκτυπος στους άνδρες και τις γυναίκες, τα αγόρια και τα κορίτσια λαμβάνεται υπόψη καθ’ όλη τη διάρκεια μιας μελλοντικής διαδικασίας διευθέτησης/της διαδικασίας διευθέτησης, επισημαίνοντας τη σημασία των μέτρων αντιμετώπισης τόσο των άμεσων όσο και των έμμεσων μορφών διακρίσεων.

Τέλος, το Σχέδιο Δράσης επιδιώκει να στηρίξει τις επαφές και τη συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών, συμπεριλαμβανομένων των οργανώσεων γυναικών και των νέων, στη διαδικασία διευθέτησης/σε μια αναμενόμενη διαδικασία διευθέτησης, με στόχο την επίτευξη «διαρκούς, συνολικής και δίκαιης διευθέτησης στην Κύπρο»(8) /μιας αμοιβαία αποδεκτής συνολικής και βιώσιμης διευθέτησης στην Κύπρο. Επιδιώκει επίσης να προτείνει τρόπους ενημέρωσης του κοινού σχετικά με τα οφέλη μιας μελλοντικής λύσης, αυξάνοντας το επίπεδο κατανόησης, συνεργασίας και αμοιβαίας εμπιστοσύνης μεταξύ των Τουρκοκυπρίων και των Ελληνοκυπρίων(9) .

ΣΥΣΤΑΣΕΙΣ

A. Πώς μπορεί να διασφαλιστεί η πλήρης και ουσιαστική εκπροσώπηση των γυναικών στη διαδικασία διευθέτησης/σε μια αναμενόμενη διαδικασία διευθέτησης;
1. Σύμφωνα με το ψήφισμα 2587 (2021) του Συμβουλίου Ασφαλείας, όλες οι αντιπροσωπείες που συμμετέχουν στις συνεδριάσεις που οδηγούν στη διαδικασία διευθέτησης/σε μια μελλοντική διαδικασία διευθέτησης, καθώς και συμμετέχουν στη διαδικασία διευθέτησης/ σε μια αναμενόμενη διαδικασία διευθέτησης, δεν θα περιλαμβάνουν πέραν των δύο τρίτων από οποιοδήποτε φύλο.
2. Ο διορισμός των συμπροέδρων και των μελών των ομάδων εργασίας και των τεχνικών επιτροπών που υποστηρίζουν μια αναμενόμενη διαδικασία διευθέτησης/τη διαδικασία διευθέτησης, ακολουθεί την ίδια αρχή που δεν υπερβαίνει τα δύο τρίτα οποιουδήποτε φύλου.
B. Πώς μπορεί να υπάρξει συνεργασία με την κοινωνία των πολιτών, συμπεριλαμβανομένων των γυναικείων οργανώσεων, για να συγκεντρωθούν οι απόψεις τους στη διαδικασία διευθέτησης/σε μια αναμενόμενη διαδικασία διευθέτησης;

3. Η Τεχνική Επιτροπή για την Ισότητα των Φύλων θα πρέπει, πριν και καθ’ όλη τη διάρκεια μιας αναμενόμενης διαδικασίας διευθέτησης/ της διαδικασίας διευθέτησης, να συνεργάζεται τακτικά με την κοινωνία των πολιτών, τις γυναίκες και τις οργανώσεις νεολαίας για να συγκεντρώσει τις απόψεις τους για ευρύ φάσμα θεμάτων σε συντονισμό με τους δύο διαπραγματευτές, μεταξύ άλλων με τη διοργάνωση εργαστηρίων για την προετοιμασία του εδάφους για πιθανή μελλοντική διευθέτηση.
4. Ανταποκρινόμενοι στο επανειλημμένο αίτημα του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών και του Γενικού Γραμματέα του ΟΗΕ, οι δύο ηγέτες θα πρέπει να προβούν σε δημόσια προβολή και ανταλλαγή πληροφοριών προκειμένου να ενημερώσουν τους Ελληνοκυπρίους και τους Τουρκοκύπριους σχετικά με τα οφέλη μιας διευθέτησης, να ενισχύσουν τις επαφές, να οικοδομήσουν εμπιστοσύνη μεταξύ των Τουρκοκυπρίων και των Ελληνοκυπρίων ενόψει μιας μελλοντικής διευθέτησης. Για τον σκοπό αυτό, οι δύο ηγέτες θα μπορούσαν να εξετάσουν το ενδεχόμενο να ζητήσουν την εκπόνηση μιας κοινής επικοινωνιακής στρατηγικής για την προετοιμασία τυχόν μελλοντικών διαπραγματεύσεων ή/και για την ενίσχυση της συμμετοχής της κοινωνίας των πολιτών.

Γ. Πώς μπορεί να συμπεριληφθεί η διάσταση του φύλου σε μια αναμενόμενη διαδικασία διευθέτησης/ στη διαδικασία διευθέτησης;

[Ενσωμάτωση της διάστασης του φύλου είναι η συνεκτίμηση και η ενσωμάτωση των διαφορετικών επιπτώσεων στις γυναίκες, τους άνδρες, τα κορίτσια και τα αγόρια σε όλα τα επίπεδα και σε όλες τις πτυχές που αποτελούν αντικείμενο διαπραγμάτευσης στο πλαίσιο μιας αναμενόμενης διαδικασίας διευθέτησης/ της διαδικασίας διευθέτησης]
5. Κατά τη διαδικασία διευθέτησης/ μια αναμενόμενη διαδικασία διευθέτησης, συνιστάται σε κάθε βασική αντιπροσωπεία να περιλαμβάνει, χωριστά από την απαίτηση να μην υπερβαίνουν τα δύο τρίτα κάθε φύλου, έναν Εμπειρογνώμονα σε θέματα φύλου, προκειμένου να διασφαλίζεται η πλήρης ενσωμάτωση της διάστασης του φύλου σε όλα τα επίπεδα.
6. Πρέπει να προβλεφθούν και να διατεθούν επαρκείς οικονομικοί και ανθρώπινοι πόροι και για τις δύο πλευρές, προκειμένου να υλοποιηθεί το εν λόγω σχέδιο δράσης, συμπεριλαμβανομένων των δραστηριοτήτων που σχετίζονται με την ενσωμάτωση της διάστασης του φύλου, της αναγκαίας προβολής και της συμμετοχής της κοινωνίας των πολιτών, συμπεριλαμβανομένης και της διοργάνωσης εργαστηρίων για την υποστήριξη μιας αναμενόμενης διαδικασίας διευθέτησης/της διαδικασίας διευθέτησης.

1 S/RES/2587 (2021)
2 S/2019/800/946
3 S/2019/800/946
4 S/RES/2587 (2021)
5 S/RES/2587 (2021)· S/RES/2561 (2021)· S/RES/2537 (2020)· S/RES/2506 (2020)· S/RES/2483 (2019)· S/RES/2453 (2019)
6 Μια παγκόσμια μελέτη σχετικά με την εφαρμογή του ψηφίσματος 1325 του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών, https://wps.unwomen.org/participation/#:~:text=Women%E2%80%99s%20participation%20increases%20the%20probability %20of%20a%20peace,probability%20of%20a%20peace%20agreement%20lasting%2015%20years
7 S/RES/2587 (2021)
8 S/RES/2587 (2021)
9 S/2018/219· S/2019/322· S/RES/2587 (2021)· S/RES/2561 (2021)· S/RES/2537 (2020)· S/RES/2506 (2020)· S/RES/2483 (2019)· S/RES/2453 (2019)