Στιγμιότυπο από δίκη γυναικών, που κατηγορούνται ότι είναι μάγισσες

Τα τελευταία χρόνια η συζήτηση γύρω από το θέμα των γυναικοκτονιών, παγκόσμια, συνέβαλε ώστε να διεξαχθούν αρκετές έρευνες, για να διαφανεί το μέγεθος του προβλήματος.
Σύμφωνα με στοιχεία του Γραφείου των Ηνωμένων Εθνών για τα Ναρκωτικά και το Έγκλημα (UNODC), από τις 87.000 δολοφονίες γυναικών παγκοσμίως, το 2017, το 58% διαπράχθηκε από (πρώην ή νυν) συζύγους ή συντρόφους ή μέλη της οικογένειας τους.
Από μια άλλη έρευνα που διεξάχθηκε στην Ευρώπη και που θεωρείται η μεγαλύτερη έρευνα που έχει γίνει, έδειξε ότι στην Ευρώπη, δολοφονούνται 137 γυναίκες, από συζύγους, συντρόφους, ή μέλη της οικογένειας τους κάθε μέρα, δηλαδή δολοφονούνται κάθε χρόνο 50 000 γυναίκες.

Επιπλέον, βάση των στοιχείων του Ευρωπαϊκού Ινστιτούτου για την Ισότητα των Φύλων, EIGE:
-Στην Βρετανία, κάθε τρεις μέρες δολοφονείται μία γυναίκα
-Στη Σουηδία, κάθε δέκα μέρες κακοποιείται μέχρι θανάτου από το σύζυγο ή σύντροφό της μια γυναίκα
-Στην Ισπανία, μία γυναίκα δολοφονείται κάθε τέσσερεις μέρες, περίπου 100 τον χρόνο
-Στη Γαλλία, μία γυναίκα δολοφονείται κάθε πέντε μέρες εξαιτίας κακοποίησης στο σπίτι
-Στην έκθεση του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ) για το 2013, αναφέρεται ότι η κύρια αιτία θανάτου των γυναικών ηλικίας από 16 έως 44 ετών είναι, διεθνώς, η δολοφονία από κάποιο οικείο πρόσωπο. (βλ. WHO 2013, ).

Το δε Συμβούλιο της Ευρώπης σε ανακοίνωση του, αναφέρει ότι το 2005, η ενδοοικογενειακή βία έχει καταστεί για τις Ευρωπαίες, μεταξύ 15 και 44 χρόνων, η πρώτη αιτία αναπηρίας και θανάτου, αφήνοντας πίσω ακόμη και τα αυτοκινητικά δυστυχήματα ή τον καρκίνο. (βλ. Βλάχου Β., “Η βία κατά των γυναικών – Ερευνητικά δεδομένα – Σύγχρονοι προβληματισμοί”, Ποινική Δικαιοσύνη, 2006, σ. 471).

Επίσης σύμφωνα με στατιστικά στοιχεία
- οι κυβερνήσεις ξοδεύουν US$1.5 τρισεκατομμύριο κάθε χρόνο, για να αντιμετωπίσουν τη βία κατά των γυναικών( 2% του GDP) (United Nations Policy Brief: “The Impact of COVID-19 on Women” – 9 April 2020).
-η Australia ξόδεψε $21.7 δισεκατομμύρια για ένα χρόνο (PWC Australia2019)
-η Αγγλια και η Ουαλία το 2017 ξόδεψαν £66.2 δισεκατομμύρια
-ο Καναδάς ξόδεψε 7.3 δισεκατομμύρια
-Η ΗΠΑ ξόδεψαν 273.4 δισεκατομμύρια
-η Ρωσσία 352,2 δισεκατομμύρια
- η Ισπανία 6 000 000 εκατομυρια -η Αυστρία 78 εκατομμύρια ευρώ Η Ελβετία 400 εκατομμύρια Swiss francs
-η Κύπρος περισσότερα από 2 000 000

Ο μεγάλος αριθμός δολοφονιών γυναικών από τους συντρόφους τους, το υψηλό κόστος για την αντιμετώπιση της βίας στην οικογένεια και οι συνεχώς αυξανόμενες πιέσεις από τις γυναικείες οργανώσεις υποχρέωσαν τους παγκόσμιους οργανισμούς και τα κράτη να μελετήσουν τρόπους για την αντιμετώπιση του προβλήματος. Τα τελευταία μάλιστα χρόνια για να δοθεί έμφαση στο αποτρόπαιο αυτό έγκλημα κατά των γυναικών και να το διαχωρίσουν από τις ανθρωποκτονίες, ο ΟΗΕ και άλλοι παγκόσμιοι οργανισμοί αντικατέστησαν τη λέξη «δολοφονίες γυναικών» από τους συζύγους, τους συντρόφους ή τα μέλη της οικογένειας τους με τη λέξη γυναικοκτονίες.

Ο όρος γυναικοκτονία (femicide) αναφέρεται για πρώτη φορά το 1801 στο βιβλίο του John Corry, A Satirical View of London at the Commencement of the Nineteenth Century, που χρησιμοποίησε τον όρο αυτόν όταν αναφέρθηκε στο φόνο μιας γυναίκας. Η λέξη γυναικοκτονία, χρησιμοποιήθηκε και πάλιν το 1976 από τη φεμινίστρια και ακτιβίστρια Diana Russell κατά τη διάρκεια της International Tribunal of Crimes Against Women, για να επισύρει την προσοχή στο σοβαρό έγκλημα που επιτελείται σε βάρος των γυναικών, δηλαδή τη δολοφονία των γυναικών.

Ο όρος «γυναικοκτονία» έγινε ευρέως γνωστός και υιοθετήθηκε από την εγκληματολογία μετά το 1992, χάρη στο βιβλίο με τίτλο «Femicide: the politics of woman killing», στο οποίο συμπεριλαμβάνεται μια συλλογή δοκιμίων που επιμελήθηκαν από κοινού η εγκληματολόγος Jill Radford και η κοινωνιολόγος Diana E. H. Russell. Τον όρο αυτόν το συναντούμε επίσης και στην εισαγωγική ομιλία της Russell στο Συμπόσιο των Ηνωμένων Εθνών για τις γυναικοκτονίες το Νιόβρη του 2012. Γενικά η γυναικοκτονία είναι ένα διακριτικό αδίκημα που παλαιότερα και για πολλά χρόνια συγκαλύπτετο πίσω από τα εγκλήματα ‘’τιμής’’, και στην πρόσφατη ιστορία πίσω από τον όρο «έγκλήμα πάθους’’.

Στην Κύπρο σύμφωνα με στοιχεία που κατατέθηκαν στη Βουλή, το 2020 καταγγέλθηκαν 880 υποθέσεις βίας κατά γυναικών ενώ 407 γυναίκες δέχθηκαν απειλές κατά της ζωής τους, 322 γυναίκες δέχθηκαν βία με κάποιο αντικείμενο ή όπλο και 129 γυναίκες κατήγγειλαν απόπειρα στραγγαλισμού. Εξάλλου σύμφωνα με άλλα στοιχεία που κατατέθηκαν στην Βουλή, από το 2010-2016 καταγράφηκαν 28 υποθέσεις γυναικοκτονίας, εκ των οποίων το 75% έγιναν στο πλαίσιο της συντροφικής, ενδοοικογενειακής βίας. Όπως αναφέρθηκε κατά την συζήτηση, η πλειονότητα των δραστών ήταν άνδρες και Κύπριοι.

Από μια άλλη έρευνα που διεξήγαγε η Μαίρη Πύργου για το βιβλίο της Βία στην Οικογένεια, το κίνημα για την πάταξη της παγκόσμια και στην Κύπρο, από το 1964 μέχρι το 2021 έχουν δολοφονηθεί 84 γυναίκες στο νότιο μέρος της Κύπρου. Επίσης από το 2010 μέχρι το 2019 δολοφονήθηκαν στο βόρειο μέρος της Κύπρου άλλες 21 γυναίκες. Από έρευνα που διεξήγαγε το Μεσογειακό Ινστιτούτο Μελετών Κοινωνικού Φύλου και το ΤΕΠΑΚ, το 2019 και το 2020 σημειώθηκαν στην Κύπρο 13 γυναικοκτονίες.

Ο μεγάλος αριθμός γυναικοκτονιών στην Κύπρο θορύβησε την Κυβέρνηση και η Πρόεδρος της Βουλής ετοίμασε πρόταση νόμου για γυναικοκτονίες. Ο νόμος αυτός παρουσιάσθηκε στη Βουλή από την κ Δημητρίου και στη συζήτηση που ακολούθησε διαπιστώθηκε πολιτική ομοθυμία για τη θέσπιση του νόμου. Σε ό,τι αφορά την ετοιμασία νόμου σχετικά με το αδίκημα της γυναικοκτονίας, η Νομική Υπηρεσία εξέφρασε την ανησυχία της, για το κατά πόσον το ιδιώνυμο αδίκημα θα διευκολύνει το έργο των ποινικών ανακριτών, οι οποίοι θα αναλάβουν μεγαλύτερο αποδεικτικό βάρος σε υποθέσεις γυναικοκτονιών. Η συζήτηση θα συνεχιστεί ώστε να ετοιμαστεί ένας νόμος που να συμβάλλει ουσιαστικά στην πάταξη του αποτρόπαιου αυτού εγκλήματος.
Η συμπερίληψη του όρου γυναικοκτονία στη νομοθεσία είναι σημαντική διότι, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, θα βοηθήσει να τηρούνται χωριστά αρχεία και επίσημες καταγραφές βάσει του νέου και εξελισσόμενου νομικού ορισμού της γυναικοκτονίας.

Βέβαια ένας νόμος από μόνος του, δεν είναι αρκετός για να περιορίσει ένα έγκλημα που διαπράττεται για αιώνες και η διάπραξη του οποίου ήταν αποδεκτή από την κοινωνία. Γι αυτό μέσα από αυτό το άρθρο θα εξετάσουμε σε συντομία πως εμφανίστηκε το φαινόμενο των γυναικοκτονιών για να κατανοήσουμε καλύτερα το πρόβλημα, αλλά κυρίως για να μπορέσουμε να το αντιμετωπίσουμε αποτελεσματικότερα.

Οι γυναικοκτονίες εμφανίζονται και αυτές με το Πατριαρχικό κοινωνικό σύστημα, την εμφάνιση της ιδιοκτησίας και των κληρονομικών δικαιωμάτων. Σημαντικό ρόλο διαδραματίζει και η απόκτηση γνώσης σχετικά με το ρόλο που διαδραματίζουν οι άνδρες στην αναπαραγωγή, διότι από τη στιγμή που οι άνδρες έμαθαν το ρόλο τους, ήθελαν να είναι βέβαιοι ότι τα παιδιά είναι δικά τους και ότι η περιουσία τους θα μείνει στα δικά τους τα παιδιά.

Για να πετύχουν το σκοπό τους και για να είναι σίγουροι ότι τα παιδιά που γεννιούνται είναι δικά τους, αρχίζουν να περιορίζουν τις γυναίκες, κυρίως μέσω του πατριαρχικού γάμου και των προνοιών του οικογενειακού δικαίου, που αναπτύσσονται και αρχίζουν να καταγράφονται. Αρχικά προωθούν νόμους και μέτρα αστυνόμευσης. Ακολουθούν οι μύθοι για την κατωτερότητα της γυναίκας και μέσα από την ιστορία και τη λογοτεχνία καλλιεργείται η υποτίμηση των γυναικών. Η γυναίκα θεωρείται αδύνατη να προστατεύσει τον εαυτό της και οι άνδρες της οικογένειας «για να την προστατεύσουν» την περιορίζουν και της στερούν κάθε ελευθερία. Με την πάροδο του χρόνου, για να περιορίσουν τη σεξουαλικότητα της προωθούν τους ακρωτηριασμούς, και κάθε μορφής βίας. Και αν δεν κατορθώσουν να την υποτάξουν τότε την σκοτώνουν. Οι γυναικοκτονίες είναι ένα συχνό φαινόμενο και ενθαρρύνεται από όλες τις πατριαρχικές κοινωνίες, διότι στις κοινωνίες αυτές η γυναίκα δεν έχει αξία. Είναι δηλαδή ένα απλό αντικείμενο που μπορούν να το χρησιμοποιούν οι πατριάρχες όπως οι ίδιοι θέλουν και οι νόμοι, τους δίδουν το δικαίωμα ακόμα και να την σκοτώσουν.

Οι νόμοι του Χαμουραμπί που αναφέρονται σε ποινές κατά των γυναικών

Γενικά οι γυναικοκτονίες στηρίζονται στις βαθιά ριζωμένες κοινωνικές αντιλήψεις και τα έμφυλα στερεότυπα, που συμβάλουν στην υποτίμηση και την περιθωριοποίηση των γυναικών. Η δε γυναικοκτονία είναι μια από τις τιμωρίες που χρησιμοποιούν οι πατριάρχες, για αιώνες, για να εκφοβίσουν τις γυναίκες, για να τις καθυποτάξουν και να τις καταστήσουν άβουλα όντα για δική τους χρήση.

Οι πρώτοι γραπτοί νόμοι που καταδικάζουν τη γυναίκα σε θάνατο είναι οι νόμοι του Hammurabi (c. 1810 – c. 1750 BC) του Βασιλιά της Βαβυλώνας. Οι νόμοι αυτοί καθορίζουν τις σχέσεις μεταξύ των συζύγων και την τιμωρία, που θα υποστούν αν τους αθετήσουν. Οι νόμοι καταδικάζουν τη γυναίκα σε πνιγμό, αν δεν είναι διακριτική, αν βγήκε έξω, χωρίς την έγκριση του συζύγου της, αν κατέστρεψε το σπίτι του και αν τον μείωσε με κάποιο τρόπο. Ο άλλος λόγος που την καταδικάζουν σε πνιγμό είναι όταν δεν είναι πιστή στο σύζυγο της.

Στην Ελλάδα, οι νόμοι του Σόλωνα περιορίζουν τη γυναίκα στο σπίτι και δεν της επιτρέπουν να βγει έξω μόνη της. Υπάρχει επίσης και ο θεσμός του γυναικονόμου που επιβλέπει τις γυναίκες. Αν μάλιστα η γυναίκα δεν ακολουθήσει τους κανόνες της καταγγέλλει στην Πολιτεία για να τιμωρηθεί. Αν δε αποδειχθεί ότι είναι άπιστη ο σύζυγος της, δικαιούται να τη σκοτώσει, χωρίς να τιμωρηθεί. Αν δεν θέλει να τη σκοτώσει, τότε πρέπει να τη διώξει από το σπίτι του, διότι αν δεν το κάνει περιφρονείται από την Πολιτεία, και δεν δικαιούται να συμμετέχει στις εκδηλώσεις της Πολιτείας.

Ο Σόλωνας διαβάζει τους νόμους του στους Αθηναίους πολίτες

Στην Ινδία ο νόμος «Μανού» γύρω στο 200 πΧ αναφέρει ότι: «Αν μια σύζυγος, παραβιάζει το καθήκον που οφείλει στον κύριό της, ο βασιλιάς θα δώσει εντολή να την κατασπαράξουν σκυλιά σε ένα μέρος όπου συχνάζουν πολλοί». Επίσης από διάφορες πηγές, πληροφορούμαστε ότι ακόμα και τον 20ο αιώνα, μετά το θάνατο του συζύγου τους, τις έκαιγαν μαζί με το σύζυγο τους, διότι μια γυναίκα χωρίς άνδρα δεν μπορούσε να έχει ζωή. Οι δολοφονίες γυναικών στην Ινδία είναι ακόμα και σήμερα πολύ συχνό φαινόμενο.

Το ρωμαϊκό δίκαιο επιτρέπει στον πατέρα και αργότερα στο σύζυγο να σκοτώσει τη γυναίκα του αν δεν τον υπακούει, ή αν είναι άπιστη. Σε ό,τι αφορά τη βία εναντίον των γυναικών στη Ρώμη επικρατούσε η εντύπωση ότι όποιος δεν ζηλεύει τη σύζυγο του, δεν την κτυπά, δεν την κουρεύει στο θυμό του και δεν της ξεσχίζει τα ρούχα, στην πραγματικότητα δεν την αγαπά. Τα φιλιά, το κλάμα και τα γλυκόλογα του άνδρα είναι η αρχή του έρωτα. Η πραγματική φλόγα είναι όταν αρχίζει να ζηλεύει και να είναι βάναυσος, γι’ αυτό οι γυναίκες πρέπει να παρακαλούν να είναι πάντα έτσι οι σύζυγοι τους, λέει ο Λουκιανός στα Απάντα του. Αν και οι πηγές δεν αναφέρονται λεπτομερώς στη βία κατά των γυναικών γνωρίζουμε ότι οι ποιητές Propertius, Tibullus, και Ovid ασκούσαν βία στις συζύγους τους και ο Herodes Atticus, δολοφόνησε την έγκυο σύζυγο του Regilla, αλλά δεν τιμωρήθηκε διότι ήταν φίλος του Marcus Aurelius.

Την εποχή του Βυζαντίου ο νόμος επιτρέπει να δολοφονούν τις άπιστες γυναίκες, μέσα στο λουτρό. Οι πηγές μας πληροφορούν ότι με αυτόν τον τρόπο δολοφόνησε η Αγία Ελένη τη σύζυγο του γιου της, του Μ Κωνσταντίνου. Επίσης οι κληρικοί ενθαρρύνουν τους άνδρες να τιμωρούν τις συζύγους τους. Ετοιμάζουν μάλιστα και ένα εγχειρίδιο με το οποίο συμβουλεύουν τους συζύγους πως να κτυπούν τις γυναίκες τους. Αρκετές μάλιστα φορές οι γονείς για να προστατεύσουν τις κόρες τους, συμπεριλαμβάνουν ειδική πρόνοια στο συμβόλαιο γάμου με το οποίο απαγορεύουν στο σύζυγο της κόρης τους, να την κακοποιεί. Ο δε Επίσκοπος της Αλεξάνδρειας Κύριλλος, προέτρεψε φανατικούς χριστιανούς να δολοφονήσουν την Ελληνίδα νεοπλατωνική φιλόσοφο, αστρονόμο και μαθηματικό, Υπατία (370-415), για τις φιλοσοφικές απόψεις της.

Ο χάρτης δείχνει περιοχές όπου κατοικούσαν και εκτελέστηκαν «μάγισσες» στη Σκωτία

Την εποχή του Μεσαίωνα οι κληρικοί στη Δύση δολοφόνησαν 9 000 000 μορφωμένες και σοφές γυναίκες, με διάφορες δικαιολογίες, αλλά κυρίως με την κατηγορία ότι ήταν μάγισσες. Μια από αυτές ήταν και η ποιήτρια Ισαβέλλα Μόρα, η 25χρονη κόρη ενός διάσημου βαρόνου, που δολοφονήθηκε το 1546 στην Ιταλία, από τα αδέρφια της, διότι η αγάπη της για την ποίηση θεωρήθηκε ανάρμοστη για μια γυναίκα. Την εποχή της Οθωμανική αυτοκρατορίας, μετά το θάνατο του Σουλτάνου θανάτωναν με πνιγμό εκατοντάδες γυναίκες που βρίσκονταν στο χαρέμι του. Στις μουσουλμανικές χώρες η δολοφονία γυναικών είναι και εκεί αρκετά διαδεδομένη, ιδιαίτερα όταν είναι συνδεδεμένη με τις ερωτικές σχέσεις.

Τον 19ο αιώνα, ο Αugust Forel, στο βιβλίο του, The Sexual Question, αναφέρει ότι «οι επιπτώσεις του πατριαρχικού γάμου είναι λυπηρές και ανήθικες. Ο Πατριάρχης καταχράται της εξουσίας του και η Πατριαρχία εκφυλίζεται σε άγρια τυραννία από μέρους του αρχηγού της οικογένειας, που απαιτεί να θαυμάζεται σαν θεός». Ο δε άγγλος φιλόσοφος Mill λέει ότι ο νόμος παραδίδει τη γυναίκα στους άνδρες σαν να είναι δικό τους πράγμα, για να το χρησιμοποιήσουν όπως τους αρέσει... και οι νόμοι αναγκάζουν τη γυναίκα να δέχεται αδιαμαρτύρητα κάθε τι από τον άνδρα της… ακόμα και αν η καθημερινή του απόλαυση είναι να τη βασανίζει». Το δικαίωμα αυτό, σε κάποιες χώρες δίδεται στο γαμπρό την ημέρα του γάμου. Στη Γερμανία ο πατέρας της νύφης έδιδε συμβολικά στο γαμπρό ένα τσεκούρι και με αυτόν τον τρόπο του έδιδε το δικαίωμα να τη σκοτώσει αν ήταν άπιστη. Στη Ρωσία τη μέρα του γάμου ο γαμπρός έπαιρνε από τον πεθερό του ένα μαστίγιο για να τιμωρεί τη γυναίκα.

Γενικά οι ποινικοί κώδικες σε όλοι την Ευρώπη, αλλά και σε όλο τον κόσμο τιμωρούν τις γυναίκες για μοιχεία αλλά πάντα βρίσκουν τρόπο για να δικαιολογήσαν στους άνδρες. Το 1800, ο Ναπολεόντειος Κώδικας, έθεσε τις γυναίκες κάτω από την κηδεμονία του άνδρα. Αν μάλιστα ένας άντρας έβρισκε τη γυναίκα του να τον απατά, μπορούσε να τη σκοτώσει χωρίς να τιμωρηθεί διότι οι νόμοι του έδιδαν αυτό το δικαίωμα.

Παρόμοιες πρακτικές συναντούμε και στην Κύπρο. Στο χωριό Κοράκου τη μέρα του γάμου ο πεθερός έδιδε, στο γαμπρό τσεκούρι στην είσοδο του νέου σπιτιού του και με αυτόν τον τρόπο του επέτρεπε να την σκοτώσει!

Εξετάζοντας λοιπόν τους νόμους και την κουλτούρα των κοινωνιών σε διάφορα μέρη του πλανήτη, αλλά και στην Κύπρο, βλέπουμε ότι οι γυναικοκτονίες ήταν μια μορφή τιμωρίας αποδεκτή για λόγους τιμής, αλλά και διότι η γυναίκα θεωρείτο κτήμα του άνδρα και αντικείμενο για τη χρήση του άνδρα, χωρίς ιδιαίτερη αξία. Η αξία της γυναίκας, σύμφωνα με μια πλατιά διαδεδομένη μια κυπριακή παροιμία είναι ίση με 2 «μπακήρες», δηλαδή 2 cent, ενώ η αξία του άνδρα είναι 1000 λίρες (Ένα κομμάτι άδρωπος αξίζει σήλιες λίρες Τζ’ ένα κομμάτι γέναικος αξίζει δκυό μπακήρες). Επομένως η ζωή ενός ανθρώπου με τόσο χαμηλή αξία δεν υπολογίζεται!

Γι αυτό είναι πλέον απαραίτητο να προωθηθούν αυστηροί νόμοι και αυστηρά μέτρα και τιμωρίες για να σταματήσουν οι γυναικοκτονίες. Όμως, αν και οι νόμοι είναι σημαντικοί, μόνοι τους δεν θα μπορέσουν να αλλάξουν την κατάσταση διότι το πατριαρχικό σύστημα επέτρεψε για αιώνες στους άνδρες να συμπεριφέρονται με αυτόν τον τρόπο στις γυναίκες και η συμπεριφορά τους αυτή, για χρόνια ήταν αποδεκτή και μάλιστα επικροτείτο! Γι’ αυτό είναι απαραίτητο να προωθηθούν και σειρά άλλων μέτρων, ώστε να αλλάξει αυτή η απαράδεχτη νοοτροπία και να καλλιεργηθεί ο σεβασμός προς τη γυναίκα αλλά και ο αλληλοσεβασμός μεταξύ των φύλων, γενικότερα.