της Δρ Καλλιόπης Αγαπίου Ιωσηφίδου
Κάτοχος Ευρωπαϊκής Έδρας Jean Monnet (2001)
Πανεπιστήμιο Κύπρου

Η διαχρονικά αναχρονιστική απουσία των γυναικών από την πολιτική, και τα κέντρα λήψης αποφάσεων στην Κύπρο, έχει αφήσει βαθύ αποτύπωμα στην εκλογική, πολιτική και κοινωνική ιστορία της χώρας, με πολυσχιδείς δραματικές συνέπειες. Η επιστημονική γραφίδα αναδεικνύει τρεις βασικούς παράγοντες που συνέβαλαν στην ύστερη γυναικεία πολιτότητα. Αυτές είναι η αποικιοκρατική κληρονομιά, η απουσία μαζικού φεμινιστικού κινήματος και η παθητική απόκτηση δικαιωμάτων, οι οποίες συνεχίζουν να προσμετρούν αρνητικά στην πορεία και στις προπροοπτικές των αγώνων της σύγχρονης Κυπρίας για διεκδίκηση του ρόλου και της θέσης που της αναλογούν σ΄ ένα σύγχρονο δημοκρατικό κράτος δικαίου του 21ου αιώνα.

Η αποικιοκρατική κληρονομιά, με μια ταραχώδη εκλογική ιστορία και τις δυσχερείς κοινωνικο-οικονομικές συνθήκες που επικρατούσαν, δεν άφηνε και πολλά περιθώρια αισιοδοξίας για θετική κατάληξη σε ότι αφορά το τη θέση της γυναίκας στην κοινωνία και το δικαίωμα ψήφου στις γυναίκες. Οι συνθήκες και οι αντιλήψεις της εποχής ως προς το ρόλο της γυναίκας δεν επέτρεψαν σε ευκαιρίες που παρουσιάστηκαν να μπορέσουν να αξιοποιηθούν. Η πρώτη ήταν η απροσδόκητη παραχώρηση δικαιώματος ψήφου στις γυναίκες το 1906 για την εκλογή Εκπαιδευτικών Επιτροπών. Επιτεύχθηκε μέσω διευρύνσης της έννοιας του ‘φορολογούμενου κάτοικου’ με σχετικό τροποποιητικό νόμο. Καταργήθηκε όσο ξαφνικά εμφανίστηκε. Η δεύτερη έγινε το 1930 από το μέλος του Νομοθετικού Συμβουλίου Κυριάκο Ρωσσίδη για παροχή δικαιώματος ψήφου στις γυναίκες. Η πρόταση του αντικρούστηκε με σθένος από τα άλλα μέλη του Συμβουλίου και ιδιαίτερα τον Μητροπολίτη Κιτίου Νικόδημο. Ο ιδεολογικός διαχωρισμός σε δημόσια και ιδιωτική σφαίρα, συνέβαλε τα μέγιστα στο να κρατηθεί το θέμα του δικαιώματος ψήφου των γυναικών εκτός ημερήσιας διάταξης.

Η απουσία μαζικού φεμινιστικού κινήματος, αποτέλεσε σαφώς την πλέον καθοριστική παράμετρο για τις μετέπειτα εξελίξεις. Υπήρξαν φωτισμένες γυναικείες παρουσίες όπως αυτές της Σαπφώς Λεοντιάς (1830-1900), Πολυξένης Λοϊζιά (1855-1942) και Περσεφόνης Παπαδοπούλου (1887-1948), η οποία κυκλοφόρησε την εφημερίδα Εστιάδες και δικαίως θεωρήθηκε ως η πρώτη Κύπρια φεμινίστρια. Με τη δράση τους δημιούργησαν νέα πρότυπα για μόρφωση, κοινωνική δράση και σπουδές στο εξωτερικό. Αρκετές νέες εμπνεύστηκαν από τη δράση τους. Ωστόσο, παρά τις προσπάθειες που κατέβαλαν δεν κατάφεραν να θεμελιώσουν ένα φεμινιστικό κίνημα στην Κύπρο. Το γεγονός ότι, όταν συστάθηκαν γυναικείες οργανώσεις, αυτό έγινε στο πλαίσιο των δομών και των διεργασιών των πολιτικών κομμάτων και όχι ανεξάρτητα, έχει μέχρι σήμερα καταλυτικές συνέπειες.

Η παθητική απόκτηση του δικαιώματος ψήφου διαδραμάτισε το δικό της καθοριστικό ρόλο. Σε αντίθεση με πολλές άλλες χώρες, οι Κύπριες γυναίκες δεν απέκτησαν το δικαίωμα ψήφου και άλλων de jure δικαιωμάτων μετά από αγώνες και κινητοποιήσεις, αλλά μέσω των διεθνών προτύπων που ενσωματώθηκαν στο Σύνταγμα της Κυπριακής Δημοκρατίας του 1960. Όλα τα Σύμφωνα και Συνθήκες Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ και του Συμβουλίου της Ευρώπης προσέφεραν αίφνης ένα υψηλό επίπεδο νομικής κατοχύρωσης. Η πορεία για την de facto πραγμάτωσή τους αποδείχθηκε πολύ πιο επίπονη.

Θεωρητικά, το φαινόμενο της ισότητας των δύο φύλων στην Κύπρο ακολούθησε μια εξαρτημένη πορεία (Path dependent). Στις κρίσιμες καμπές της ιστορίας της χώρας, όπως ήταν τα γεγονότα του 1963, 1974 ή ένταξη της χώρας σε διεθνείς οργανισμούς παγκόσμιας ή περιφερειακής εμβέλειας όπως στον ΟΗΕ ή στο Συμβούλιο της Ευρώπης και στην ΕΕ είχαν αντίστοιχα επιβραδυντικό για τα δύο πρώτα και επιταχυντικό αντίκτυπο για τα υπόλοιπα. Το θετικό είναι ότι η συμμετοχή της Κύπρου σε πολυμερείς οργανισμούς με συστήματα παρακολούθησης διασφάλισης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων η πρόοδος είναι σαφής, ωστόσο παραμένει εξαιρετικά αργή. Η πολιτική κουλτούρα παραμένει ανδροκρατούμενη σε βαθμό που επιτρέπει, ακόμη και σήμερα, σ’ ένα εμβληματικό δημοκρατικό χώρο όπως το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, την εκπροσώπηση του συνόλου των Κυπρίων πολιτών αποκλειστικά και μόνο από άνδρες (2019-2024)! Ο πολιτικός λόγος, τα δημόσια έγγραφα υιοθετούν μη συμπεριληπτικό λόγο, παρά τις αξιόλογες προσπάθειες του Γραφείου της Επιτρόπου Ισότητας των Φύλων. Η εσωτερική δημοκρατία των κομμάτων πάσχει ως προς την ίση συμμετοχή ανδρών και γυναικών. Οι δημόσιες πολιτικές στερούνται προοπτικής φύλου, με αποτέλεσμα ολόκληροι τομείς πολιτικής να παραμένουν παραγνωρισμένοι ή/και σε χαμηλή προτεραιότητα, να χαρακτηρίζονται από αδιαφάνεια και πολύ συχνά διαφθορά.

Η διεθνής κατάταξη της Κυπριακής Δημοκρατίας σε σχέση με τη συμμετοχή των γυναικών στην πολιτική αποτυπώνει τη βαριά κληρονομιά του παρελθόντος. Σύμφωνα με στοιχεία της Παγκόσμιας Διακοινοβουλευτικής Ένωσης ‘Γυναίκες στην Πολιτική’ 2021, η Κυπριακή Δημοκρατία κατατάσσεται 108η ως προς την εκπροσώπηση στο Κοινοβούλιο .

Το ζήτημα της ισόρροπης συμμετοχής των γυναικών και ανδρών στην πολιτική και στα κέντρα λήψης αποφάσεων, δεν εξαντλείται σε στενά ποσοτικούς στόχους για ίση εκπροσώπηση των δύο φύλων. Αντίθετα, συμβάλλουν στη δημιουργία ευρύτερου κλίματος και συνθηκών για υπέρβαση των διακρίσεων και διασφάλιση της ισότητας στην πράξη.

Με τη σοφία των πιο πάνω, τη δύναμη των οραμάτων τους, την επιστράτευση των νέων τεχνολογιών, η νέα γενιά μπορεί και θα κάνει τη διαφορά επιταχύνοντας την ιστορία.