Πριν λίγες μέρες είχα την ευκαιρία να παρακολουθήσω μια θεατρική παράσταση με θέμα τις Πορείες που διοργάνωσαν οι γυναίκες της Κύπρου με θέμα «Οι Γυναίκες Επιστρέφουν». Μια ιστορία γυναικών που παρά του ότι ταρακούνησε τα νερά της τότε κοινωνίας και καλύφθηκε εκτεταμένα από τα μέσα επικοινωνίας πολλών χωρών, δεν πήρε τη θέση που της αρμόζει στην ιστορία της Κύπρου. Αυτό βέβαια δεν πρέπει να μας ξαφνιάζει διότι η Πατριαρχική κοινωνία δεν είναι συνηθισμένη να καταγράφει τους αγώνες των γυναικών. Εμείς που ασχολούμαστε με την ισότητα των φύλων γνωρίζουμε καλά ότι αυτό δεν είναι το μοναδικό ιστορικό γεγονός που αποσιωπήθηκε. Όμως, γυναίκες ακτιβίστριες και γυναίκες ακαδημαϊκοί, αλλά και ευαισθητοποιημένοι άνδρες, ήδη αρχίσαν να διακρίνουν το πρόβλημα και άρχισαν μια νέα έρευνα για να εντοπίσουν και να καταγράψουν την μέχρι σήμερα άγραφη ιστορία και τους άγνωστους μέχρι σήμερα αγώνες των κύπριων γυναικών, ώστε να τους ενσωματώσουν στη γενικότερη ιστορία της Κύπρου. Αυτό είναι το καθήκον της δικής μας γενιάς προς τις επόμενες γενιές, διότι η ιστορία μας θα φέρει στην επιφάνεια τις ηρωίδες μας, θα παρουσιάσει δυναμικές γυναίκες, θα δώσει γυναικεία πρότυπα προς μίμηση, ώστε να ταυτιστούν με αυτά, τα νέα κορίτσια, για να μπορέσουν να σταθούν με αυτοπεποίθηση, δίπλα από τους άνδρες ως ίσες πολίτιδες.

Στιγμιότυπο από τη θεατρική παράσταση, Γυναίκες Επιστρέφουν που διοργάνωσε η ΣΕΖΟΝ Γυναίκες και στην οποία συμμετέχουν η Νέδη Αντωνιάδη, η Σοφία Καλλή, η Γιόλα Κλείτου, η Ζωή Κυπριανού, η Ιωάννα Παπαμιχαλοπούλουκαι η Μαρία Χατζηχριστοδούλου

Με αφορμή λοιπόν τη θεατρική παράσταση, πήρα πληροφορίες, από δυο γυναίκες, τη Βάσω Πέτσα που συμμετείχε στην συντονιστική επιτροπή και κρατούσε για χρόνια το αρχείο της Επιτροπής καλά φυλαγμένο στην αποθήκη του σπιτιού της, και την Πολίνα Μιχαήλ, που το αρχειοθέτησε, καθώς και από κάποιες συνεντεύξεις που έδωσαν κατά καιρούς η Νταϊάνα Μαρκίδου και η Βάσω Πέτσα για να γράψω ένα μικρό άρθρο.

Στην εφημερίδα  «η άποψη μας» θα κάνουμε μια μικρή αναφορά στις πορείες αυτές για να θυμίσουμε στους αναγνώστες μας πως αντέδρασαν οι γυναίκες της Κύπρου στην τουρκική εισβολή.  Μια πιο λεπτομερής αναφορά στον αυθόρμητο, αλλά καλά οργανωμένο αγώνα των γυναικών θα συμπεριληφθεί στο δεύτερο τόμο της ιστορίας της γυναίκας της Κύπρου, με τίτλο Η ΚΥΠΡΙΑ, που ετοιμάζει η Μαίρη Πύργου.

Η πορεία της Αμμοχώστου στις 20 Απριλίου  1975

Στιγμιότυπα από την πορεία που πραγματοποιήθηκε το 1975

Η ιδέα για την πραγματοποίηση μιας ειρηνικής πορείας γυναικών, ξεκίνησε από μια ομάδα γυναικών, της γιατρού Helen Σωτηρίου, της Νταϊάνας Μαρκίδου, της Rachel Michaelides και άλλων, στις αρχές του 1975, που βίωναν τον καθημερινό πόνο και τα προβλήματα των εκτοπισμένων, και σκέφθηκαν ότι μια μεγάλη ειρηνική πορεία από κύπριες αλλά και από ξένες προσωπικότητες,  θα ταρακουνούσε τα νερά και θα συνέβαλλε στην επίσπευση της επίλυσης των πολλών προβλημάτων, πολιτικών, κοινωνικών και άλλων, δεδομένου ότι ένα χρόνο μετά την εισβολή το θέμα παρέμενε άλυτο, όπως έμενε άλυτο και το θέμα των προσφύγων και των αγνοούμενων.

 Η πρώτη πορεία, WOMEN WALK HOME, όπως ήταν γνωστή, πραγματοποιήθηκε στις 20 Απριλίου του 1975, και παρά το γεγονός ότι αρχικά δεν είχε την υποστήριξη της Κυβέρνησης, που  πίστευε ότι μια τέτοια ενέργεια θα δημιουργούσε πολιτικό πρόβλημα, είχε τεράστια επιτυχία, λόγω των προσπαθειών των γυναικών, που συνεργάστηκαν ακούραστα για την επιτυχία της.

Δυο Κύπριες μέλη της οργανωτικής επιτροπής, η Βάσω Πέτσα και η Νταϊάνα Μαρκίδου μιλούν για τις πορείες

Στην πορεία «ΟΙ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΡΕΦΟΥΝ» συμμετείχαν αντιπροσωπείες από πολλές χώρες και επώνυμες γυναίκες από το εξωτερικό, μεταξύ των οποίων, η ολυμπιονίκης Δομνίτσα Λανίτη, η Μελίνα Μερκούρη, η Μαργαρίτα Παπανδρέου, η βουλευτής του ΗΒ Jo Richardson και πέραν των 30 000 γυναικών από την Κύπρο και το εξωτερικό. Η πορεία έγινε στην περιοχή Αμμοχώστου και σταμάτησε όπως ήταν προγραμματισμένο μπροστά στα συρματοπλέγματα. Εκεί έδωσαν ψήφισμα στους εκπρόσωπους των ΗΕ. Η πορεία λόγω βροχής διαλύθηκε αλλά αριθμός γυναικών έμεινε εκεί για αρκετές ώρες. Γενικά οι διοργανώτριες, παρά τη βροχόπτωση που την διέλυσε πιο γρήγορα από ότι περίμεναν, έμειναν ικανοποιημένες  από την έκβαση της  πορείας, σε ότι αφορούσε το μέγεθος και τον παλμό, αλλά και την τεράστια απήχηση που είχε στο εξωτερικό,  όπου τα παγκόσμια μέσα επικοινωνίας την κάλυψαν εκτεταμένα.

Η Πορεία στον Άρωνα 27 Φεβρουαρίου 1987

Οι γυναίκες ξεκινούν από την Πλατεία Σολωμού προς τον Άρωνα

Η Πορεία στον Άρωνα πραγματοποιήθηκε στις 27 Φεβρουαρίου 1987 και ξεκίνησε μέσα από τον προβληματισμό των γυναικών, αλλά και μιας αντίδρασης, στο ότι δώδεκα χρόνια μετά  την εισβολή, δεν υπήρξαν  εξελίξεις στην επίλυση του Κυπριακού, στο ότι μέρος του νησιού βρισκόταν ακόμα κάτω από την τουρκική κατοχή, στο ότι οι υποσχέσεις των Ηνωμένων Εθνών για λύση δεν υλοποιούντο, στο ότι κυριαρχούσαν οι ψεύτικες ελπίδες για απελευθέρωση του νησιού και διότι έβλεπαν την περιθωριοποίηση του Κυπριακού στο παγκόσμιο σκηνικό να συνεχίζεται και να παραμένει μια θλιβερή πραγματικότητα. Η πορεία αυτή και οι επόμενες που ακολούθησαν απαιτούσαν λύση του κυπριακού προβλήματος και το δικαίωμα της επιστροφής.

Στιγμιότυπα από την πορεία προς τον Άρωνα. Η Βάσω Πέτσα και η Μαίρη Πύργου στην πορεία προς τον Άρωνα

Η πορεία του Άρωνα το 1987   ξεκίνησε από την Πλατεία Σολωμού και οι γυναίκες έφθασαν στον Άρωνα με λεωφορεία. Επειδή δεν είχε υπολογιστεί σωστά η  τόσο μεγάλη απόσταση της Νεκρής Ζώνης δεν κατάφεραν να εισέλθουν στα κατεχόμενα. ‘Οπως αναφέρουν οι διοργανώτριες: «καταφέραμε να εισέλθουμε, αλλά όχι να φτάσουμε στην άλλη άκρη και να μπούμε στα Κατεχόμενα. Ένας από τους λόγους που δεν προχώρησαν ήταν διότι η οργανωτική επιτροπή δεν ήθελε να βάλει σε κίνδυνο τη ζωή των γυναικών που συμμετείχαν, φοβούμενη πιθανές νάρκες. Στην πορεία του Άρωνα συμμετείχαν 300 γυναίκες, που προσπάθησαν να εισέλθουν στο κατεχόμενο μέρος της Κύπρου, αλλά τα Ηνωμένα Έθνη τις σταματούν στη νεκρή ζώνη.

Η Πορεία Αγίου Παύλου 22 Νοεμβρίου 1987

Η πορεία στον Άγιο Παύλο πραγματοποιείται στις 22 Νοεμβρίου 1987 και οι διοργανώτριες ήθελαν να μπουν στα κατεχόμενα για να δηλώσουν ότι είναι εκεί για να διεκδικήσουν τα σπίτια τους και τα δικαιώματα τους. Λαμβάνοντας υπόψη την εμπειρία του Φεβρουαρίου και την προηγούμενη προσπάθεια που ακυρώθηκε διότι δημοσιοποιήθηκε η τοποθεσία, οι διοργανώτριες αποφάσισαν να αναφέρουν ότι θα διοργανώσουν μια νέα πορεία αλλά δεν ανάφεραν από πιο σημείο θα προσπαθούσαν να εισέλθουν στα κατεχόμενα.

Η Catherine Porter σύζυγος Αμερικανού γερουσιαστή απευθύνει χαιρετισμό στην πορεία προς στον Άγιο Παύλο

Ξέραμε λέει η κ Μαρκίδου ότι «υπήρχε τουρκικό στρατόπεδο στον Άγιο Παύλο και ήταν κάτι που το θέλαμε, για να δείξουμε στη διεθνή κοινότητα ότι ο τουρκικός στρατός είναι αυτός που ελέγχει την κατάσταση. Εν τέλει καταφέραμε να ξεγελάσουμε και τα Ηνωμένα Έθνη και τους Τούρκους στρατιωτικούς». Για να ξεγελάσουν τα ΗΕ, λέει η Βάσω Πέτσα, η πορεία χωρίστηκε στα δυο. Παρά το γεγονός ότι και οι δυο είχαν προορισμό τον Αγιο Παύλο, για να παραπλανήσουν ακολούθησαν διαφορετικές διαδρομές.

Η ομάδα, που θα πήγαινε προς τον Άγιο Παύλο είχε συγκεντρωθεί στον Ιππόδρομο στον Άγιο Δομέτιο και έπρεπε να δώσει σύνθημα, ότι ο δρόμος ήταν καθαρός. Οι γυναίκες κατάφεραν τελικά να περάσουν στην κατεχόμενη περιοχή και για πρώτη φορά έσπασε η γραμμή του Αττίλα, όχι από στρατιώτες, αλλά από αποφασισμένες άοπλες γυναίκες, που ήθελαν να επιστρέψουν ειρηνικά στα σπίτια τους και στον τόπο τους. «την φορά αυτή καταφέραμε να ξεγελάσουμε και τα Ηνωμένα Έθνη και τους Τούρκους στρατιωτικούς» λέει η Νταϊάνα Μαρκίδου.

Στιγμιότυπο από την πορεία στον Άγιο Παύλο

H γιατρός Helen Σωτηρίου προχωρεί για να μιλήσει στους τούρκους στρατιώτες στον άγιο Παύλο

Στην πορεία, συμμετείχαν 1000 γυναίκες. Μεταξύ τους βρίσκονταν βουλεύτριες και προσωπικότητες από ξένες χώρες. Μια από αυτές ήταν και η Catherine Porter σύζυγος Αμερικανού γερουσιαστή.

Η πορεία αυτή ήταν πιο δυναμική διότι για πρώτη φορά έσπασε την γραμμή του Αττίλα πέρασε στα κατεχόμενα και για πρώτη φορά βρέθηκε μπροστά σε τούρκους στρατιώτες.

1988 Διαμαρτυρία στην Ακρόπολη

Οι κύπριες μπαίνουν στο χώρο της Ακρόπολης κλείνουν τη σιδερένια είσοδο με αλυσίδες και κρεμάζουν το πανό

Στις 19 Μαρτίου 1989, ενώ η οργανωτική επιτροπή ετοιμαζόταν να διοργανώσει την επόμενη πορεία, γίνεται γνωστό ότι ο Τούρκος πρόεδρος Τουργκούτ Οζάλ θα πραγματοποιούσε επίσημη επίσκεψη στην Αθήνα και θα επισκεπτόταν την Ακρόπολη. Η πρώτη σκέψη των Γυναικών της Κύπρου ήταν ότι πώς γίνεται ο Οζάλ να μπορεί να πάει στην Αθήνα και εκείνες να μην μπορούν να επισκεφθούν τη Σαλαμίνα. Έτσι αποφάσισαν με άκρα μυστικότητα, και με εξαιρετική οργάνωση, να εμποδίσουν τον Τούρκο πρόεδρο να ανέβει στον ιερό βράχο, πράγμα που κατάφεραν, με την παρουσία τους, με το κλείσιμο της εισόδου της Ακρόπολης με αλυσίδες και με την τοποθέτηση του τεράστιου πανό στο βράχο της Ακρόπολης, σε ένδειξη διαμαρτυρίας.

Η Πορεία στα Λύμπια και Άχνα, 19 Μαρτίου 1989

Τα λεωφορεία που μεταφέρουν τις γυναίκες στα Λύμπια και την Άχνα. Οι Γυναίκες σχηματίζουν αλυσίδα γύρω από το τουρκικό φυλάκιο στα Λύμπια και στη συνέχεια προσπαθούν να περάσουν τη διαχωριστική γραμμή ενώ στρατιώτες των ΗΕ προσπαθούν να τις σταματήσουν

Η Πορεία στα Λύμπια και στην Άχνα (19 Μαρτίου 1989), διοργανώνεται και αυτή με μεγάλη μυστικότητα. Στην πορεία συμμετέχουν 7.000 γυναίκες. Την μέρα πριν την πορεία, ομάδα γυναικών διανυκτερεύει στο ξενοδοχείο Cavo Grego, για να είναι κοντά στην επιλεγμένη περιοχή. Την επόμενη μέρα, η ομάδα αυτή μεταφέρεται με σκεπασμένα φορτηγά σε πορτοκαλεώνα, κοντά στην Άχνα. Εκεί η Helen Σωτηρίου ζήτησε να πάει μια κοπέλα για ανίχνευση του χώρου πριν προχωρήσουν στην εκκλησία της Άχνας. Το ρόλο αυτό με προθυμία τον αναλάβει η Βάσω Πέτσα, που έδωσε το σύνθημα ότι όλα ήταν ελεύθερα για να προχωρήσουν.

Κάποια πηγαίνουν στα Λύμπια και κάποια στην Αχνά. Στην Αχνά καταλήγουν στην εγκαταλελειμμένη εκκλησία του χωριού, την Αγία Μαρίνα, όπου έρχονται οι στρατιώτες για να τις απωθήσουν. Οι περισσότερες προλαβαίνουν και μπαίνουν στα λεωφορεία, αλλά 7 γυναίκες  συλλαμβάνονται.

Στα Λύμπια οι γυναίκες κατορθώνουν να φθάσουν στο εκκλησάκι που βρίσκεται στην κορυφή του βουνού κοντά στο τουρκικό φυλάκιο, αλλά τελικά απωθούνται από στρατιώτες του ΟΗΕ και κάποιες συλλαμβάνονται από τούρκους στρατιώτες και σε αυτήν την περιοχή.

Μετά τις δυο αυτές πορείες το κίνημα των γυναικών, διασπάται οριστικά, λόγω διαφορετικής προσέγγισης.

Πορεία «Γυναίκες Επιστροφή» στον Άγιο Κασσιανό. 19 Ιουλίου  1989

Μετά την πορεία προς τα Λύμπια, η ομάδα γυναικών που αποχωρεί αποφασίζει να διοργανώσει μια νέα πορεία. Η πορεία τους, με όνομα «Γυναίκες Επιστροφή»  γίνεται στον Άγιο Κασσιανό, στο κέντρο της Λευκωσίας. Οι γυναίκες κατορθώνουν να μπουν στη νεκρή ζώνη, συναντούν τους τούρκους στρατιώτες και αρκετές συλλαμβάνονται. Συλλαμβάνεται επίσης και ο Μητροπολίτης Κιτίου που συμμετέχει στην Πορεία και άλλα εκατό άτομα γυναίκες και άνδρες. Λόγω της συρροής κόσμου και τη στενότητας των δρόμων της περιοχής, η πορεία μετακινείται στο εγκαταλελειμένο αεροδρόμιο Λευκωσίας, και οι γυναίκες παραμένουν εκεί μερικές μέρες. Η πορεία του Αγίου Κασσιανού είναι η τελευταία προσπάθεια που κάνουν οι γυναίκες για να επιστρέψουν στα σπίτια τους και για να βρούν τους αγνοούμενους στρατιώτες.

Πορείες για επιστροφή κάνουν και οι Τουρκοκύπριες που είχαν χάσει τα σπίτια τους το 1964 και που και αυτές ζητούσαν να βρουν τους δικούς τους αγνοούμενους.

Σήμερα οι γυναίκες της Κύπρου γνωρίζουν ότι οι απλοί άνθρωποι και από τις δυο κοινότητες ήταν και συνεχίζουν να είναι θύματα του πατριαρχικού συστήματος που προσπαθεί να επιβληθεί με όπλα και βία. Γι αυτό οι γυναίκες σήμερα συμμετέχουν σε ένα άλλο ειρηνικό αγώνα και προσπαθούν μέσα από  συναντήσεις, συζητήσεις και κοινές δράσεις να κατανοήσουν και να επιλύσουν τις διαφορές που τους χωρίζουν και να προσπαθούν να βρουν μια λύση που να εξασφαλίζει την ασφάλεια των παιδιών τους.