Η μητρότητα, πριν την εγκαθίδρυση του Πατριαρχικού συστήματος ήταν γυναικεία υπόθεση. Για αιώνες, σε όλο τον κόσμο αλλά και στην Κύπρο, οι γυναίκες αποφάσιζαν πότε και πόσα παιδιά θα γεννούσαν. Το δε θέμα της άμβλωσης φαίνεται να ήταν άγνωστο. Οι άνδρες δεν γνώριζαν το ρόλο τους στην αναπαραγωγή και επομένως δεν έδιδαν προσοχή σε αυτό το θέμα. Kαι οι Μητέρες λόγω της μητρότητας είχαν μια σεβαστή θέση μέσα στην κοινωνία διότι διαιώνιζαν το ανθρώπινο είδος.

Αρχαία ειδώλεια της Κύπρου που απεικονίζουν έγκυο γυναίκα και μητέρα με το παιδί στην αγκαλιά της

Με την εγκαθίδρυση της Πατριαρχίας και την εμφάνιση της ιδιοκτησίας και των κληρονομικών δικαιωμάτων, αλλά κυρίως από τη στιγμή που οι άνδρες αντιλήφθηκαν το ρόλο που διαδραματίζουν στην αναπαραγωγή, άρχισαν να περιορίζουν τα δικαιώματα των γυναικών και τις ελεύθερες σεξουαλικές σχέσεις και άρχισαν να ρυθμίζουν και το θέμα των αμβλώσεων, ένα μέσο στο οποίο οι γυναίκες προσέτρεχαν, μετά την εγκαθίδρυση της Πατριαρχίας, για να απαλλαγούν από μια ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη.

Το θέμα των αμβλώσεων αποτελεί θέμα συζήτησης από αρχαίων χρόνων και απασχολεί και τους Έλληνες φιλόσοφους. Ο Αριστοτέλης υποστηρίζει ότι μπορεί να γίνει άμβλωση αλλά πριν αποκτήσει το έμβρυο ζωή. Και εδώ αρχίζει μια νέα συζήτηση για το πότε αρχίζει η εμβρυική ζωή. Κάποιοι ισχυρίζονται ότι αρχίζει αμέσως μετά τη σύλληψη, κάποιοι ότι αρχίζει στις 70 μέρες και κάποιοι στους 4 ½ μήνες. Ο Ιπποκράτης δέχεται να γίνονται αμβλώσεις, αλλά όχι από γιατρούς, μόνο από μαίες.

Με την εξάπλωση του χριστιανισμού σημαντικό ρόλο κατά των αμβλώσεων διαδραματίζει και η εκκλησία που υποστηρίζει ότι η ζωή αρχίζει αμέσως και απαγορεύει τις αμβλώσεις.

Παρά τους νόμους που προωθούνται και παρά τις προτροπές της εκκλησίας, βλέπουμε μέσα από τα αρχαία κείμενα, παντρεμένες και ανύπαντρες γυναίκες να προστρέχουν σε διάφορα μέσα για να τερματίσουν μια ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη. Οι μέθοδοι και τα μέτρα που χρησιμοποιούσαν οι γυναίκες για να προλάβουν μια ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη ή για να τερματίσουν μια εγκυμοσύνη ήταν ανάλογα με την περιοχή που ζούσαν. Οι μέθοδοι αυτές συχνά προκαλούσαν αιμορραγίες, μολύνσεις και οδηγούσαν τις γυναίκες στο θάνατο. Αρκετές φορές τις οδηγούσαν στην στειρότητα.

Στο τέλος του 19ου αιώνα το θέμα της νομιμοποίησης των αμβλώσεων και των μεθόδων οικογενειακού προγραμματισμού αναλαμβάνουν οι τοπικές και οι παγκόσμιες γυναικείες οργανώσεις και γυναίκες μαίες και γιατροί, που βίωναν καθημερινά τα προβλήματα που αντιμετώπιζαν οι γυναίκες από τις συχνές εγκυμοσύνες, λόγω βιασμών, αιμομιξίας και έλλειψης γνώσεων σχετικά με τα μέτρα αντισύλληψης, αλλά και τους θανάτους λόγω αμβλώσεων από μη-εκπαιδευμένα άτομα. Βίωναν ακόμα τα προβλήματα των άπορων μητέρων που έβλεπαν τα παιδιά τους να πεθαίνουν λόγω φτώχειας και άσχημων συνθηκών επιβίωσης.

Το 1968, μετά από πολλούς αγώνες ο ΟΗΕ αναγνωρίζει ότι η διαφώτιση και η παροχή μέσων για οικογενειακό προγραμματισμό είναι ανθρώπινο δικαίωμα. Η απόφαση αυτή πάρθηκε για να συμβάλει στον περιορισμό της πληθυσμιακής αύξησης, όμως τα κράτη δεν ήταν ακόμα έτοιμα να προχωρήσουν σε συγκεκριμένα μέτρα. Το ρόλο αυτό τον αναλαμβάνουν εθελοντικά, γιατροί, μαίες και ακτιβίστριες. Κάπως έτσι αρχίζουν να εμφανίζονται κέντρα οικογενειακού προγραμματισμού, σε χώρες όπως την Αμερική και την Αγγλία. Στην Αγγλία τη δεκαετία του 1960 τα Κέντρα Οικογενειακού προγραμματισμού αρχίζουν να επιχορηγούνται από την Κυβέρνηση. Όμως σε κάποιες χώρες όπως η Αμερική το θέμα των αμβλώσεων συνέχισε και συνεχίζει ακόμα να διχάζει τους πολίτες!

Η άμβλωση στην Κύπρο

Η άμβλωση, ως μέσω αντισύλληψης, είναι διαδεδομένη και στην Κύπρο. Παρά το γεγονός ότι οι γυναίκες που τερματίζουν την εγκυμοσύνη τους καταδικάζονται από τη θρησκεία και τιμωρούνται από τους νόμους, πολλές γυναίκες , αναγκάζονται να προστρεξουν σε αυτό το μέτρο λόγω φτώχειας, αλλά και για λόγους τιμής, όταν η εγκυμοσύνη είναι αποτέλεσμα βιασμού, ή αιμομιξίας.

Τη μεσαιωνική εποχή ένας συνηθισμένος τρόπος για τερματισμό μιας ανεπιθύμητης εγκυμοσύνης ήταν η τοποθέτηση λίθινου χειρόμυλο πάνω στην κοιλιά της εγκυμονούσας. Αφού τοποθετούσαν το χειρόμυλο άρχιζαν να τον γυρίζουν, ελπίζοντας ότι το βάρος και οι δονήσεις θα ωθούσαν το έμβρυο προς τα έξω. Άλλοτε πάλιν, ακόμα και μετά την αγγλική κατοχή, προσέτρεχαν σε μάγισσες και μαίες, που τους χορηγούσαν διάφορα βότανα ή τις συμβούλευαν να τοποθετήσαν ειδικά βότανα στη μήτρα για να προκαλέσουν διαστολή και να αποβάλουν. Μετά την Αγγλοκρατία και ακόμα και μετά την Ανεξαρτησία, κάποιοι γιατροί και μαίες διενεργούσαν μυστικά αμβλώσεις διότι η κυβέρνηση τιμωρούσε όποιο προκαλούσε άμβλωση σε γυναίκα.

Τη δεκαετία του 1960, κάποιοι γιατροί, που αντιμετώπιζαν συχνά θανάτους και μολύνσεις γυναικών από επικίνδυνες μεθόδους τερματισμού εγκυμοσύνων, προσπαθούσαν να πείσουν την κυβέρνηση να αποποινικοποίηση την άμβλωση , ώστε να μπορεί η γυναίκα να προστρέχει σε γιατρούς για να τερματίζει νόμιμα, την εγκυμοσύνη της. Επειδή έβλεπαν ότι η Κυβέρνηση δεν ήταν διατεθειμένη να διαφοροποιήσει τη στάση της, ιδρύουν το 1971, το Σύνδεσμο Οικογενειακού Προγραμματισμού για να ενημερώνουν τις γυναίκες, πως να παίρνουν προφυλακτικά μέτρα ώστε να μην μένουν έγκυες. Ταυτόχρονα πιέζουν για αλλαγή της νομοθεσίας, που τότε προέβλεπε τερματισμό της εγκυμοσύνης μόνο για ιατρικούς λόγους, δηλαδή όταν διαπίστωναν ότι η εγκυμοσύνη θα προκαλούσε προβλήματα υγείας στη γυναίκα ή όταν το παιδί θα γεννιόταν με κάποιο πρόβλημα.

Ακόμα και μέχρι το 1974 ο ποινικός κώδικας δια των άρθρων 167, 168 και 169 απαγόρευε την άμβλωση ή και την απόπειρα εγκύου γυναίκας να προκαλέσει άμβλωση, ή την προμήθεια φαρμάκων ή οργάνων δια να προκληθεί άμβλωση.

Το 1974, μετά την τουρκική εισβολή, για να μπορέσουν να τερματισθούν οι εγκυμοσύνες των κοριτσιών και των γυναικών που βιάστηκαν κατά τη διάρκεια της εισβολής ψηφίζεται ο νόμος 59/74 που επιφέρει τις πρώτες σοβαρές αλλαγές. Συγκεκριμένα ο νόμος δεν θεωρεί την άμβλωση αδίκημα εάν η άμβλωση γίνεται από γιατρό εγγεγραμμένο βάσει του περί ιατρών νόμου και αν δυο γιατροί πιστοποιήσουν καλή τη πίστη ότι είναι της γνώμης ότι α) αν εξακολουθούσε η εγκυμοσύνη θα ετίθετο σε κίνδυνο η ζωή της εγκύου, ή θα προκαλείτο πνευματική ή ψυχική βλάβη σε αυτήν ή σε οποιοδήποτε μέλος της οικογένειας της, μεγαλύτερη εκείνης παρά εάν δεν ετερματίζετο η εγκυμοσύνη και β) εάν υπήρχε ουσιώδης, κίνδυνος ότι εάν γεννιόταν το παιδί θα επέκειτο σε σοβαρήν ή ψυχικήν ανωμαλίαν.

Στην περίπτωση βιασμού ο νόμος που ψηφίσθηκε, αναφέρει ότι ο βιασμός πρέπει να πιστοποιηθεί από την αστυνομική αρχή και όπου είναι εφικτό και από γιατρόν, ότι η εγκυμοσύνη προήλθε από βιασμό και ότι αν δεν ετερματίζετο η εγκυμοσύνη θα δημιουργούσε σοβαρόν κλονισμό στην κοινωνική θέση της εγκύου ή του οικογενειακού της περιβάλλοντος. Βάσει του άρθρου 212 του ποινικού κώδικα πρόσωπο δυνάμενο να φονευθεί θεωρείται το πρόσωπο που έχει εξέλθει εν ζωή από το μητρικό σώμα, ανεξάρτητα εάν ανέπνευσε ή όχι και ανεξάρτητα αν έχει κυκλοφορίαν αίματος ή μη και ανεξάρτητα αν απεκόπη ο ομφάλιος λώρος ή όχι. Στην Κύπρο δεν υπάρχει περιορισμός αναφορικά με την ηλικία του εμβρύου.

Στιγμιότυπο από τη συζήτηση που διοργανώθηκε το 1984

Το 1984 η Κίνηση Ίσα δικαιώματα ίσες Ευθύνες διοργανώνει τρεις εκδηλώσεις για να συζητήσει το θέμα των αμβλώσεων, της αντισύλληψης και της σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης για να καταλήξει σε πορίσματα και να πιέσει σε επιπρόσθετα μέτρα για βελτίωση της κατάστασης. Συνεργάζεται επίσης στενά με το Σύνδεσμο Οικογενειακού Προγραμματισμού και άλλες οργανώσεις για να πιέσουν την εισαγωγή της σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης στα σχολεία. Βρίσκουν όμως μεγάλη αντίσταση από την εκκλησία. Κάποιοι θεολόγοι μεταξύ των οποίων και ο θεολόγος κ. Νικολαΐδης και ο Πατήρ Γ. Αντωνίου, αποκαλούν όσους ασχολούνται με το θέμα της σεξουαλικής αγωγής αντίχριστους, εθνικά επιβλαβείς. Οργανώνουν μάλιστα παγκύπρια εκστρατεία για να κλείσουν τα «ακλείδωτα» στόματα όσων έχουν άλλες απόψεις!

Στα πορίσματα του σεμιναρίου που διοργανώθηκε το 1984 από την Παγκύπρια Κίνηση Ίσα Δικαιώματα-Ίσες Ευθύνες, ο νόμος, κάτω από τις τότε κοινωνικές συνθήκες, θεωρήθηκε αρκετά ικανοποιητικός. Όμως υπογραμμίζεται ότι δεν είναι γνωστός και το πρόβλημα των αμβλώσεων συνεχίζει και πολλές φορές χρησιμοποιείται από τις γυναίκες και σαν μέσο αντισύλληψης.

Τα αποτελέσματα της συζήτησης δημοσιεύθηκαν σε όλα τα Μέσα Επικοινωνίας και στην εφημερίδα της Κίνησης

Η Υφιστάμενη Κατάσταση στην Κύπρο

Ενημερωτικό Σεμινάριο που διοργανώνει ο Σύνδεσμος Οικογενειακού Προγραμματισμού

Αν και έχουν περάσει περισσότερα από 50 χρόνια από τότε που Κυπριακός Σύνδεσμος Οικογενειακού Προγραμματισμού και η Παγκύπρια Κίνηση ΙΔ - ΙΕ άρχισαν να πιέζουν, πολλά παραμένουν να γίνουν.

Στιγμιότυπα από ενημερωτικά σεμινάρια του συνδέσμου

Σήμερα, μια από τις κύριες προτεραιότητες του Κυπριακού Συνδέσμου Οικογενειακού Προγραμματισμού είναι η διασφάλιση του δικαιώματος των γυναικών και κοριτσιών σε νόμιμες και ασφαλείς αμβλώσεις. Υποστηρίζει επίσης ότι η διακοπή μίας εγκυμοσύνης είναι βασικό ανθρώπινο δικαίωμα κάθε γυναίκας και αυτό ορίζεται ξεκάθαρα από διεθνείς οργανισμούς. Η δε διασφάλιση ότι κάθε γυναίκα θα έχει πρόσβαση σε υπηρεσίες για ασφαλή και νόμιμη άμβλωση αποτελεί υποχρέωση του κράτους και βασική αρχή για εξάλειψη των διακρίσεων κατά των γυναικών. Οποιοδήποτε νομικό ή άλλο εμπόδιο τίθεται στην άμβλωση, παραβιάζει μια σειρά από ανθρώπινα δικαιώματα όπως το δικαίωμα στη ζωή, στην υγεία, στην ελευθερία, στην αυτονομία, στην ασφάλεια, τη σωματική ακεραιότητα, την ιδιωτική ζωή και αντιβαίνει στην αρχή της μη διάκρισης. Κάθε γυναίκα έχει το δικαίωμά της επιλογής για δημιουργία οικογένειας και καθορισμού εάν, πότε και πόσα παιδιά θα αποκτήσει.

Τα πιο πάνω δικαιώματα κατοχυρώνονται μέσα από Διεθνείς Συνθήκες, Διακηρύξεις, Συμφωνίες, και Συμβάσεις, τις οποίες έχει επικυρώσει και η Κυπριακή Δημοκρατία. Συγκεκριμένα, απορρέουν από την Πλατφόρμα Δράσης του Πεκίνου, Γυναίκες και Υγεία, (1995), το Πρόγραμμα Δράσης της Διεθνούς Διάσκεψης των Ηνωμένων Εθνών (ΗΕ) για τον πληθυσμό και την ανάπτυξη (Κάιρο 1994), τους Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης (Sustainable Development Goals), τη Σύμβαση για την εξάλειψη όλων των μορφών Διακρίσεων κατά των γυναικών και το Σχέδιο Δράσης για τη Σεξουαλική Αναπαραγωγική Υγεία και Δικαιώματα (ΣΑΥΔ) για την επίτευξη της Ατζέντας 2030 για βιώσιμη ανάπτυξη στην Ευρώπη της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας (ΠΟΥ).

Επίσης οι Στόχοι Βιώσιμης Ανάπτυξης δημιουργούν δεσμεύσεις υλοποίησης για όλες τις χώρες, ανεπτυγμένες και αναπτυσσόμενες, λαμβάνοντας υπόψη τις διαφορετικές εθνικές πραγματικότητες, τα διαφορετικά επίπεδα ανάπτυξης, τις εθνικές πολιτικές και προτεραιότητες. Ο 5ος στόχος αφορά αποκλειστικά την επίτευξη της ισότητας των φύλων και τη χειραφέτηση όλων των γυναικών και των κοριτσιών. Η διασφάλιση της καθολικής πρόσβασης στη σεξουαλική και αναπαραγωγική υγεία, καθώς και η διασφάλιση των αναπαραγωγικών δικαιωμάτων, όπως έχει συμφωνηθεί με βάση το Πρόγραμμα Δράσης της Διεθνούς Διάσκεψης για τον Πληθυσμό και την Ανάπτυξη, την Πλατφόρμα Δράσης του Πεκίνου, και τα έγγραφα που προέκυψαν από τις διασκέψεις αναθεώρησης, εντάσσεται ως υπο στόχος 5.6) της Ατζέντας 2030.

Τα κράτη μέλη των ΗΕ έχουν δεσμευτεί εξάλλου για τη διασφάλιση της καθολικής πρόσβασης στη σεξουαλική και αναπαραγωγική υγειονομική περίθαλψη, συμπεριλαμβανομένου του οικογενειακού προγραμματισμού, της ενημέρωσης και εκπαίδευσης, και της ενσωμάτωσης της αναπαραγωγικής υγείας σε εθνικές στρατηγικές και προγράμματα (Υποστόχος 3.5). Στόχος 3.: Καλή υγεία και ευημερία – Διασφαλίζουμε μια ζωή με υγεία και προάγουμε την ευημερία για όλους σε όλες τις ηλικίες. Μέτρα, όπως ήδη αναφέραμε στο προηγούμενο άρθρο, προωθεί και η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας

Σε ότι αφορά το θέμα των αμβλώσεων σήμερα δημοσιεύουμε ανακοίνωση του Κυπριακού Συνδέσμου Οικογενειακού Προγραμματισμού, ο οποίος αναφέρει ότι, εξ αφορμής της δημόσιας συζήτησης που γίνεται με αφορμή τη χθεσινή συζήτηση στη συνεδρίαση της Κοινοβουλευτικής Επιτροπής Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων με θέμα την κατοχύρωση των σεξουαλικών αναπαραγωγικών δικαιωμάτων των γυναικών, καλούμε τον Οργανισμό Ασφάλισης Υγείας(OAY) όπως αναθεωρήσει άμεσα την απόφαση του και προχωρήσει σε αποζημίωση από το ΓεΣΥ όλων των νόμιμων αιτημάτων τερματισμού εγκυμοσύνης, όπως επίσης και στην αποζημίωση των μεθόδων αντισύλληψης στο πλαίσιο του ΓεΣΥ.

Η υφιστάμενη απόφαση παραβιάζει βασικά ανθρώπινα δικαιώματα, αντιβαίνει στις αρχές της μη διάκρισης, αλλά και το ίδιο το όραμα του οργανισμού που είναι η «δια βίου ισότιμη και απρόσκοπτη πρόσβαση σε υψηλού επιπέδου υπηρεσίες φροντίδας υγείας» καθότι αποκλείει την επιλογή της γυναίκας για διακοπή της εγκυμοσύνης στην περίπτωση που δεν έχουν συμπληρωθεί 12 εβδομάδες και περιορίζεται στα ακόλουθα: α) όταν είναι αποτέλεσμα βιασμού, αιμομιξίας ή σεξουαλικής κακοποίησης και δεν έχουν περάσει οι 19 εβδομάδες της κύησης β) στις περιπτώσεις που ανεξάρτητα με τις εβδομάδες της κύησης έχει παρατηρηθεί ότι κατά την προγεννητική διάγνωση υπάρχουν ενδείξεις ανωμαλίας του εμβρύου και γ) όταν υπάρχει κίνδυνος για την υγεία της γυναίκας, είτε για σωματική είτε για ψυχική βλάβη, ως αποτέλεσμα της εγκυμοσύνης.

Ο ΟΑΥ, με αυτή του την απόφαση μας οδηγεί σε προηγούμενες εποχές, δημιουργεί ανισότητες μεταξύ των γυναικών, και αποτελεί εμπόδιο στην πρόσβαση των γυναικών σε ασφαλείς και νόμιμες αμβλώσεις. Οι γυναίκες οι οποίες μπορούν να επιβαρυνθούν το κόστος του τερματισμού μιας εγκυμοσύνης έχουν επιλογές, σε αντίθεση με γυναίκες που δεν μπορούν, έτσι εξαναγκάζονται να προχωρήσουν σε μια εγκυμοσύνη που δεν επιθυμούν ή να ανατρέξουν σε μη ασφαλείς τρόπους για τερματισμό. Οι συνέπειες στη ζωή των γυναικών, ενήλικων και ανήλικων, και στις οικογένειές τους όταν εξαναγκάζονται να προχωρήσουν με μια ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη είναι μακροπρόθεσμες και καθοριστικές για τη ζωή τους. Οι συνέπειες περιλαμβάνουν τη σωματική και ψυχική τους υγεία, ενώ υπάρχουν μακροπρόθεσμες συνέπειες και στη κοινωνική και επαγγελματική τους ζωή.

Η πρόσβαση σε ασφαλή και νόμιμη έκτρωση είναι ουσιαστικό ζήτημα υγείας και θέμα ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Μόλις πρόσφατα, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο με ψήφισμά του τόνισε ότι το «δικαίωμα στην άμβλωση θα πρέπει να συμπεριληφθεί στον Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ», και οι χώρες της ΕΕ θα πρέπει να εγγυηθούν μεταξύ άλλων την πρόσβαση σε ασφαλείς, νόμιμες και δωρεάν υπηρεσίες άμβλωσης και στον εθελοντικό οικογενειακό προγραμματισμό.

Καλούμε τον ΟΑΥ να αναθεωρήσει τάχιστα την απόφαση του για αποζημίωση του τερματισμού εγκυμοσύνης που τώρα περιορίζεται μόνο στις τρεις προαναφερθείσες περιπτώσεις και να περιλάβει επίσης την αποζημίωση μεθόδων αντισύλληψης στα πλαίσια του ΓΕΣΥ, αναγνωρίζοντας έτσι ότι η απόφαση για τερματισμό μιας εγκυμοσύνης δεν μπορεί να προσεγγίζεται όπως μια πλαστική επέμβαση, η οποία δεν είναι «ιατρικώς απαραίτητη». Η μη πρόσβαση των γυναικών ή κοριτσιών σε δωρεάν υπηρεσίες τερματισμού εγκυμοσύνης και μεθόδων αντισύλληψης δημιουργεί ένα τεράστιο «κόστος» το οποίο επιβαρύνει δυσανάλογα τις γυναίκες και τα κορίτσια, και ειδικότερα αυτές που είναι σε ευάλωτη θέση.

Το ίδρυμα ΦΗΜΟΝΟΗ που υποστηρίζει ότι η πρόσβαση σε ασφαλή και νόμιμη έκτρωση είναι ουσιαστικό ζήτημα υγείας και θέμα ανθρωπίνων δικαιωμάτων, θα στηρίξει τον αγώνα του Κυπριακού Συνδέσμου Οικογενειακού Προγραμματισμού, για την προώθηση όλων των μέτρων που απαιτούνται, ώστε να μπορούν οι γυναίκες να αποφασίζουν ελεύθερα, για ένα τόσο σοβαρό θέμα και να έχουν την υποστήριξη της Πολιτείας για οποιαδήποτε απόφαση και αν πάρουν.